Ekstrakty roślinne – produkcja i klasyfikacja

W jaki sposób otrzymuje się wyciąg roślinny?

Ekstrakty to wyciągi roślinne otrzymywane z surowca roślinnego za pomocą ekstrakcji konkretnym rozpuszczalnikiem – najczęściej jest to woda lub etanol, a także oleje. Ulegają one zagęszczeniu – i to właśnie od jego stopnia zależy, z jakim rodzajem ekstraktu mamy do czynienia. Na tej podstawie wyróżnia się głównie wyciąg suchy (najczęściej używany w kapsułkach), wyciąg gęsty i wyciąg płynny ^[1].

Jakie części roślin wykorzystywane są do przygotowywania ekstraktów i olejków?

Suplementy bazujące na roślinnych ekstraktach mogą być produkowane z kwiatów, liści, owoców, szyszek, znamion lub z nasion, kłącza lub korzenia czy też z żywicy. Ekstrakty roślinne przygotowuje się również z tzw. „ziela” co odpowiada częściom naziemnym rośliny. W przypadku ekstraktów z grzybów mogą być one wytworzone z owocni lub grzybni.
Konkretne części rośliny mają swoje działanie. W owocach mogą znajdować się zupełnie inne substancje niż w korzeniu. Część rośliny, z której jest przygotowany ekstrakt czasami warunkuje również, czy wyciąg jest dopuszczony do sprzedaży w danym kraju – zależnie od panujących tam przepisów prawnych.

Bezpieczeństwo suplementów ziołowych

Wątpliwości i dyskusje związane z działaniem suplementów roślinnych. Jak mądrze wybierać i stosować produkty ziołowe?

Przekonanie, że naturalne substancje są całkowicie bezpieczne dla organizmu jest błędne. Niepożądane działanie produktów roślinnych wiąże się najczęściej z dwoma kwestiami:

• aspektami wewnętrznymi, czyli działaniem roślinnych suplementów diety:
• przyjmowanie zbyt dużych porcji; reakcje alergiczne na daną substancję;
• interakcje z przyjmowanymi lekami; aspektami zewnętrznymi dotyczącymi produkcji:
• błędy w identyfikacji roślin,
• brak dobrej praktyki produkcyjnej,
• zafałszowanie i substytucja produktów ziołowych,
• zanieczyszczenie roślin,
• brak standaryzacji ^{[2, 3, 4]}.

Jakie czynniki mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo wykorzystania surowców roślinnych w suplementach diety?

Ze względu na to, że suplementy diety należą do grupy produktów spożywczych, nie wymagają tak dokładnego przebadania jak produkty lecznicze. Dlatego ważne jest, by wybierać te od sprawdzonego producenta i o znanej renomie. Jak rozpoznać, że konkretny produkt jest warty zakupu? Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na to, czy firma wykonuje badania i udostępnia wyniki swoim klientom. Jest to cenna informacja świadcząca o jakości suplementu – np. gwarantująca spójność rzeczywistego składu z tym podanym na etykiecie.

Jakie są najczęstsze ryzyka związane z wyborem roślinnego suplementu diety?

• Nieprawidłowe rozpoznanie surowca roślinnego.
  Istotne jest dokładne opisanie rośliny wykorzystanej do produkcji suplementu. Charakterystyka ta obejmuje podanie prawidłowej nazwy łacińskiej (z uwzględnieniem rodzaju i gatunku), wskazanie części rośliny, którą wykorzystano do produkcji oraz określenie w jakiej formie przetwórczej produkt występuje (np. ekstrakt, olejek, sok, proszek). Warto zwrócić również uwagę na to, czy suplement jest standaryzowany (czyli czy określa zawartość substancji aktywnej fizjologicznie w ekstrakcie roślinnym).
• Zanieczyszczenie lub fałszowanie surowca dodatkiem innej substancji.
  W suplementach diety nieraz znajdowano np. substancje psychoaktywne, sterydy lub inne niepożądane składniki. Takie praktyki ze strony producenta nie tylko są nieetyczne, ale przede wszystkim stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia konsumentów. Brak informacji o dodatku konkretnych substancji w suplemencie może sprawić, że dojdzie do niepożądanych interakcji z innymi przyjmowanymi lekami.
• Zanieczyszczenie surowca inną rośliną.
  Zanieczyszczenie produktu inną rośliną może wynikać z pomyłki podczas zbioru lub błędnego rozpoznania gatunku. Zdarzyć się to może na każdym etapie produkcji, a konsekwencje umieszczenia nieodpowiedniego surowca w suplemencie mogą być trudne do przewidzenia dla przyjmujących go osób. Dlatego tak ważne jest, by wybierać produkty o sprawdzonym pochodzeniu od firmy, która nie ma wątpliwej renomy.
• Biologiczne, chemiczne i fizyczne zanieczyszczenia produktu.

Surowce roślinne mogą zostać zanieczyszczone przez nieprzestrzeganie zasad higieny na etapie produkcji, magazynowania lub pakowania surowca, wykorzystywanie złej jakości wody w jego uprawie lub obróbce oraz przez stosowanie nieodpowiednich metod nawożenia. Rozporządzenie Komisji Europejskiej określiło dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń w produktach spożywczych – dotyczy to m.in. zanieczyszczeń mikrobiologicznych, metalami ciężkimi, WWA (wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi) i pestycydami ^[5].

W trosce o bezpieczeństwo stosowania produktów roślinnych warto wybierać rozsądnie – czyli dowiedzieć się, czy preparaty tego typu zostały zgłoszone jako suplementy diety oraz jaki jest ich aktualny status. Jak sprawdzić, czy suplement diety jest zarejestrowany? Wystarczy wejść na stronę Głównego Inspektoratu Sanitarnego i skorzystać z Rejestru Produktów ^[6]. Pozwoli to znaleźć uczciwego producenta suplementów diety, który dba o dobry skład swoich produktów.

Co wpływa na jakość suplementów roślinnych?

Nie jest łatwo jednoznacznie ocenić jakość suplementów roślinnych. Na ich skuteczność i bezpieczeństwo wpływ ma wiele czynników. Wśród nich wymienić można m.in.:

• warunki, w których rośliny są uprawiane (składniki fitochemiczne obecne w preparatach ziołowych różnią się w zależności od klimatu, składu gleby oraz regionu uprawy),
• metody upraw (zastosowanie pestycydów, nawozów, sąsiedztwo innych upraw, regionów przemysłowych),
• okres zbioru roślin (ich właściwości różnią się od pory roku, w której są zbierane),
• sposób przetwarzania surowca (stosowanie złych praktyk w procesie suszenia może skutkować podwyższonym poziomem WWA),
• warunki przechowywania i transportowania surowców,
• wykorzystanie konkretnych części rośliny (właściwości produktu mogą się różnić w zależności od użycia do jego wytworzenia korzeni, liści, ziela lub owoców) ^{[2, 4]}.

Normy jakościowe

Istnieją różne metody określania zawartości substancji czynnych w ekstraktach roślinnych. Do najpopularniejszych należy standaryzacja (której podstawą są m.in. normy farmakopealne) i DER (ang. Drug Extract Ratio).

Normy farmakopealne

Farmakopea – nazywana również kodeksem aptecznym – jest dokumentem określającym metody badania produktów leczniczych oraz wymagania jakościowe dotyczące m.in. surowców wykorzystywanych do wytworzenia danego produktu. Wyróżnia się kodeksy apteczne o charakterze międzynarodowym i lokalnym. Do farmakopei o zasięgu globalnym zalicza się Farmakopeę Amerykańską, Europejską, Brytyjską.

W przypadku produktów ziołowych proces prawny regulacji ustawodawstwa jest różny w zależności od kraju. Wpływa na to m.in. fakt, że roślinne preparaty są rzadko badane, niemałe znaczenie mają także kwestie kulturowe. Ze względu na to, że stosunkowo niewiele suplementów tego typu zostało sprawdzonych pod kątem skuteczności i bezpieczeństwa, istotne jest, by zwracać uwagę na informacje podawane przez producenta – dobrej jakości suplement będzie posiadał odpowiednie certyfikaty oraz będzie spełniał międzynarodowe zalecenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) przygotowała monografie farmakopeiczne określające podstawowe wytyczne dotyczące produktów ziołowych ^{[2, 7]}.

Proces standaryzacji – na czym polega?

Standaryzacja surowca roślinnego określa, jaka jest minimalna zawartość substancji w ekstraktach roślinnych. Pozwala zidentyfikować i oznaczyć składniki aktywne w produkcie oraz uważana jest za jedną z technik kontroli jakości. Przykładowo, 200 mg ekstraktu standaryzowanego na zawartość 40% substancji aktywnej informuje o jej minimalnej zawartości 80 mg (200 mg x 0,4 = 480 mg). Czystość ziół (czyli ich jakość) definiowana jest na podstawie wstępnej identyfikacji surowca oraz określeniu jego właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych.

Co ciekawe, za formę standaryzacji uważa się także proces eliminacji niepożądanych składników z ekstraktów. Przykładem tzw. markerów negatywnych może być np. tujon zawarty we wrotyczu ^[9].

Warto wiedzieć, że wytwarzanie suplementów diety nie wiąże się koniecznością standaryzacji surowca na określony związek biologicznie aktywny. To, czy dany produkt przejdzie ten proces, zależy wyłącznie od producenta i wartości, którymi się kieruje ^[5].

DER – o czym nam mówi ten skrót?

Drug Extract Ratio (DER) to stosunek surowca do ekstraktu – określa on, ile surowca wykorzystano do przygotowania ekstraktu. Wskaźnik ten należy do jednych z ważniejszych kryteriów określających wartość preparatów ziołowych ^[10]. Przykładowo, DER 30:1 oznacza, że z 30 części surowca (np. z 30 gramów) uzyskano 1 część (1 gram) ekstraktu.

Jakość od Osavi – naturalnie w trosce o Twoją kondycję

Wybierając dobrej jakości roślinny suplement diety warto zapoznać się m.in. z poniższymi aspektami :

• z jakich części rośliny przygotowano produkt,
• ile surowca zostało użyte do przygotowania ekstraktu (DER),
• jaka jest minimalna zawartość substancji aktywnej (standaryzacja na substancje o szczególnym działaniu).

Informacje te znajdziesz na etykietach suplementów Osavi z linii Nature. Zestaw starannie przebadanych i wysokiej jakości produktów na bazie surowców roślinnych oferuje m.in. wsparcie dobrego snu i działania wątroby czy też pomoc w przywróceniu harmonii organizmu. Już dziś sprawdź na sobie moc natury w bezpiecznej wersji.


[1] Łajs I. (2013). Fitochemiczne badania porównawcze wyciągów ze świeżych i wysuszonych surowców roślinnych. Praca doktorska, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, 1-161.
[2] Kumar V. & Kumar V. (2009). An overview of herbal medicine. Int. J. Ph. Sci, 1(1), 1-20.
[3] Zhang J. et .al. (2012). Quality of herbal medicines: challenges and solutions. Complementary therapies in medicine, 20(1-2), 100-106.
[4] Balekundri A., Mannur V. (2020). Quality control of the traditional herbs and herbal products: a review. Futur J Pharm Sci 6, 67 https://doi.org/10.1186/s43094-020-00091-5.
[5] Baraniak J. et. al. (2020). Istotne problemy związane z bezpieczeństwem surowców roślinnych obecnych w wybranych grupach suplementów diety.
[6] Dekalog suplementacji, Główny Inspektorat Sanitarny. Pobrano 16.05.2023 z https://www.gov.pl/web/gis/dekalog-suplementacji.
[7] Zhang J., Onakpoya I. J. Posadzki, P. & Eddouks M. (2015). The safety of herbal medicine: from prejudice to evidence. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 2015.
[8] Bauer R. (1998). Quality Criteria and Standardization of Phytopharmaceuticals: Can Acceptable Drug Standards Be Achieved?. Ther Innov Regul Sci 32, 101–110. https://doi.org/10.1177/009286159803200114.[9] Monagas M et. al. (2022). Understanding plant to extract ratios in botanical extracts. Frontiers in Pharmacology, 13.
[10] Spriano D. et. al. (2006). The drug-extract-ratio of aqueous/ethanolic Harpagophyti radix extracts has to be revised. Planta Medica, 72(11), P_287.