Dbanie o zdrowie to proces, który składa się z wielu elementów – wśród nich może być odpowiednio dobrana suplementacja. Warto się do niej właściwie przygotować, by nie przyjmować konkretnych produktów „w ciemno” nie zdając sobie sprawy z tego, jak tak naprawdę wpływają na organizm. W takim przypadku pomocne mogą okazać się badania laboratoryjne, dzięki którym dowiesz się więcej o swojej kondycji i w porę wykryjesz ewentualne nieprawidłowości lub niedobory substancji. Nie wiesz, jakie badania powinieneś wykonać? Sprawdź listę podstawowych testów diagnostycznych, na które zdecydowanie warto się wybrać raz do roku.

Jakie badania należy regularnie wykonywać?

Na początku warto zaznaczyć, że nie ma uniwersalnego zestawu badań, który sprawdzi się w każdym przypadku. Istnieje jednak kilka parametrów, które są dobrym narzędziem profilaktycznym i które – w przypadku wystąpienia odchyleń od normy – pozwalają specjaliście zlecić inne, bardziej rozszerzone testy. Podstawowe badania laboratoryjne są więc dobrym punktem wyjścia do dalszej diagnostyki i warto wykonywać je przynajmniej raz w roku. Wymienić tutaj można:

O czym mówią nam wyniki poszczególnych badań?

Morfologia krwi

Do najbardziej znanych i najczęściej wykonywanych badań krwi należy morfologia.  Lekarze zlecają ją zarówno w celach profilaktycznych, jak i w przypadku złego samopoczucia pacjenta. Nieprawidłowe wyniki poszczególnych parametrów morfologii krwi są pierwszym sygnałem ostrzegawczym, na podstawie których dobiera się konkretny sposób leczenia lub pogłębia się diagnostykę.

Do głównych składników krwi należy osocze (płyn otaczający komórki krwi) oraz elementy morfotyczne, czyli komórki krwi – zalicza się do nich krwinki czerwone, krwinki białe oraz płytki krwi. Morfologia jest badaniem, które polega na ocenie ilości i jakości wymienionych składników krwi. Do jej podstawowych wskaźników należy:

• liczba krwinek czerwonych (RBC); 
• liczba krwinek białych (WBC); 
• liczba płytek krwi (PLT) ^[1].

Krwinki czerwone (erytrocyty) transportują tlen z płuc do tkanek organizmu, gdzie jest on wymieniany na dwutlenek węgla. Za funkcje te odpowiada hemoglobina, która jest zawarta w erytrocytach. Na podstawie analizy poziomu krwinek czerwonych można zdiagnozować m.in. anemię, która objawia się spadkiem poziomu erytrocytów lub hemoglobiny ^{[2, 3]}. Białe krwinki (leukocyty)odgrywają istotną rolę w prawidłowym przebiegu procesów odpornościowych chroniąc organizm przed infekcjami ^[4]. Z kolei płytki krwi (trombocyty) uczestniczą w procesie homeostazy (czyli zachowania równowagi organizmu) i krzepnięcia krwi, a także wpływają na funkcje immunologiczne ^[5].

W badaniu tym istotne jest również oznaczenie stężenia hemoglobiny i wartości hematokrytu, na podstawie których możliwe jest określenie wskaźników erytrocytarnych: średniej objętości krwinki czerwonej (MCV), średniej masy hemoglobiny w krwince (MCH) i średniego stężenia hemoglobiny w krwince (MCHC). Dzięki wykonaniu morfologii krwi możemy poznać także liczbę i procentowy udział pięciu rodzajów białych krwinek, do których zalicza się neutrofile, limfocyty, monocyty, eozynofile, bazofile ^[1].

Badanie poziomu glukozy na czczo

Badanie poziomu glukozy we krwi pozwala zdiagnozować cukrzycę oraz stany przedcukrzycowe. Biorąc pod uwagę fakt, że objawy cukrzycy przez wiele lat pozostają utajone, znaczenie regularnego wykonywania badań w tym kierunku jest kluczowe. Badanie poziomu glukozy ma szczególne znaczenie dla osób obciążonych ryzykiem zachorowania na cukrzycę. Wśród czynników ryzyka wymienić można m.in. obciążenie genetyczne, nadwagę, nadciśnienie tętnicze, siedzący tryb życia, otyłość górnej części ciała (odnosi się do głównie do wymiarów talii). Objawy cukrzycy typu 2, które powinny zwrócić szczególną uwagę to np.: wzmożone pragnienie (w wyniku czego pojawia się także zwiększone wydalanie moczu), suchość w ustach, zmęczenie, niepokój, powracające infekcje i pogorszenie widzenia (które zaobserwować można w zaawansowanym stadium schorzenia i jest powikłaniem nieleczonej cukrzycy) ^[6].

Lipidogram

Profil lipidowy pozwala ocenić ryzyko wystąpienia schorzeń układu sercowo-naczyniowego. W badaniu tym określane są poniższe parametry:

• cholesterol całkowity (CHOL) – służy jako wskaźnik obecności zaburzeń gospodarki lipidowej oraz jest niezbędny do obliczenia stężenia cholesterolu LDL i cholesterolu nie-LDL ^[7];  
• cholesterol HDL (lipoproteiny o dużej gęstości) – potocznie nazywany „dobrym cholesterolem”; główną rolą HDL jest transportowanie cząsteczek cholesterolu z tkanek do wątroby, gdzie cholesterol jest metabolizowany; ma przeciwmiażdżycowe działanie, na które wpływają m.in. funkcje przeciwzapalne, przeciwutleniające, przeciwzakrzepowe oraz profibrynolityczne (czyli ułatwiające rozpuszczanie skrzeplin) ^[8]; niski poziom lipoprotein o dużej gęstości zwiększa ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo naczyniowego ^[9]; 
• cholesterol LDL (lipoproteiny o niskiej gęstości) – potocznie nazywany "złym cholesterolem"; ma działanie zwężające naczynia krwionośne – wpływa na odkładanie cząsteczek cholesterolu w ścianach tętnic zwężając ich światło, co utrudnia przepływ krwi oraz tlenu, posiada także właściwości prozapalne oraz sprzyjające tworzeniu się skrzepów ^[10]; wysokie stężenie zwiększa poziom ryzyka wystąpienia chorób układu sercowo – naczyniowego [11]; 
• cholesterol nie-HDL – oblicza się go przez odjęcie wartości HDL od cholesterolu całkowitego; odzwierciedla poziom wszystkich frakcji cholesterolu o działaniu promiażdżycowym ^[12]; 
• trójglicerydy (TG) – pełnią funkcję izolacyjną i energooszczędną w tkance tłuszczowej; ich wysokie stężenie wiąże się z miażdżycą tętnic i zwiększonym ryzykiem chorób układu sercowo-naczyniowego ^{[13, 14]}.

Badanie poziomu witaminy D

Witamina D uczestniczy w gospodarce wapniowo-fosforanowej oraz wpływa na sprawne działanie układu odpornościowego. Niedobory tzw. witaminy słońca są bardzo powszechne. Wynika to z faktu, że najlepszym jej źródłem jest synteza skórna – wymaga to przebywania na słońcu przez około 5-30 minut w godzinach od 10:00 do 16:00 z odkrytą twarzą, ramionami, dłońmi i nogami ^[15]. Ze względu na to, że nie jest łatwo o taką praktykę (zwłaszcza w chłodne dni), wiele osób wspomaga się suplementacją. Warto pamiętać o tym, że powinna być ona dobrana przez specjalistę. Badanie stężenia poziomu witaminy D we krwi może być pomocne w ustaleniu przez lekarza lub dietetyka zalecanej porcji.

CRP

Białko C-reaktywne, inaczejbiałko ostrej fazy to wskaźnik, którego podwyższony poziom może świadczyć o toczących się w organizmie stanach zapalnych (zarówno przewlekłych, jak i ostrych), zakażeniach oraz infekcjach ^[16]. 

<próby wątrobowe<="" h4="">

Testy czynnościowe wątrobybadania czynności wątroby, zwane potocznie próbami wątrobowymi(liver function test – LFT) są skuteczną metodą wykrywania schorzeń tego narządu. Wątroba odgrywa kluczową rolę w metabolizmie, trawieniu, detoksykacji i eliminacji substancji z organizmu. Do najczęściej oznaczanych parametrów wątrobowych zalicza się:

• ALAT, ALT (aminotransferazę alaninową), 
• AspAT, AST(aminotransferazę asparaginową).

Wskaźniki te mogą pomóc w określeniu obszaru uszkodzenia wątroby [17, 18].

Badanie ogólne moczu

Badanie moczu wykonuje się, by ocenić ogólny stan zdrowia. Pozwala wykryć np. schorzenia urologiczne (np. kamicę, zakażenie dróg moczowych), a także dolegliwości ogólnoustrojowe. Pełna analiza moczu opiera się na badaniach fizycznych (np. barwa, przejrzystość, gęstość), chemicznych (np. odczyn, obecność cukru, białka, ciał ketonowych czy barwników żółciowych) oraz mikroskopowych ^[19].

W jaki sposób przygotować się do badań?

Na ostateczny wynik badań wpływ ma nie tylko ogólna kondycja organizmu, ale także odpowiednie przygotowanie do wykonania testów. Jakie są ogólne zalecenia? Osoba badana powinna zgłosić się do punktu pobrań:

• w godzinach porannych po przespanej nocy, wypoczęta,
• na czczo (z zachowaniem 8-12 godzinnej przerwy od spożywania posiłków),
• z przynajmniej dobową przerwą od spożywania alkoholu, ciężkostrawnych i obfitych posiłków oraz wymagającej aktywności fizycznej.

Warto pamiętać o tym, by bezpośrednio przed badaniem pozostać w spoczynku oraz nie palić papierosów . Dozwolone jest wypicie rano niewielkiej ilości wody.  Wiele leków oraz suplementów diety może wpływać na wyniki badań, dlatego najlepiej jest skonsultować z lekarzem to, czy należy odstawić je przed wykonaniem testów diagnostycznych ^[1].  W przypadku badania moczu warto zapoznać się z instrukcjami dotyczącymi prawidłowego pobierania próbek – mocz umieszcza się w specjalnym pojemniku i pobiera się go bezpośrednio po nocy ze środkowego strumienia [20].

Pamiętaj o tym, że wyniki badań należy skonsultować z lekarzem, który zarówno na podstawie danych parametrów, jak i objawów klinicznych, dobierze odpowiednie leczenie bądź skieruje na dalszą diagnostykę. 

[1] Teległów, A. (2020). Diagnostyka hematologiczna - podstawowe badanie: morfologia krwi. W: A. Teległów (Red.), Diagnostyka laboratoryjna i obrazowa dla potrzeb fizjoterapii i kosmetologii (s. 212-221). Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie.
[2] Klinken P.S. (2002). Red blood cells. The International Journal of Biochemistry & Cell Biology; Volume 34, Issue 12, Pages 1513-1518. https://doi.org/10.1016/S1357-2725(02)00087-0.
[3] Ford, J. (2013), Red blood cell morphology. Int. Jnl. Lab. Hem., 35: 351-357. https://doi.org/10.1111/ijlh.12082.
[4] Blumenreich MS. The White Blood Cell and Differential Count. In: Walker HK, Hall WD, Hurst JW, editors. Clinical Methods: The History, Physical, and Laboratory Examinations. 3rd edition. Boston: Butterworths; 1990. Chapter 153. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK261/.
[5] Jurk K., Kehrel B.E. (2005). Platelets: Physiology and Biochemistry. Semin Thromb Hemost; 31(4): 381-392. DOI: 10.1055/s-2005-916671.
[6] Ramachandran A. (2014). Know the signs and symptoms of diabetes. Indian J Med Res.;140(5):579-81. PMID: 25579136; PMCID: PMC4311308.
[7] Manochehri M, Moghadam AJ. (2016). Studying the Relation of Postprandial Triglyceride with Coronary Artery Disease (CAD). Med Arch.; 27;70(4):261-264. doi: 10.5455/medarh.2016.70.261-264. PMID: 27703285; PMCID: PMC5034993.
[8] Pérez-Méndez Ó. et. al. (2014). HDL-cholesterol in coronary artery disease risk: Function or structure? Clinica Chimica Acta Volume 429, Pages 111-122. https://doi.org/10.1016/j.cca.2013.12.001.
[9] McBride P. (2008). Triglycerides and risk for coronary artery disease. Current atherosclerosis reports, 10(5), s. 386–390.https://doi.org/10.10<07/s11883-008-0060-9.
[10] Rosendorff, C. (2002). Effects of LDL cholesterol on vascular function. J Hum Hypertens 16 (Suppl 1), S26–S28 https://doi.org/10.1038/sj.jhh.1001337. [11] Superko H.R. (1996). Beyond LDL Cholesterol Reduction. Circulation; 94:2351–2354. https://doi.org/10.1161/01.CIR.94.10.2351.
[12] Zuo P.Y. et. al. (2015). Non-HDL-cholesterol to HDL-cholesterol ratio as an independent risk factor for the development of chronic kidney disease. Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases; Volume 25, Issue 6, Pages 582-587. https://doi.org/10.1016/j.numecd.2015.03.003.
[13] Soška V. (2022). Cholesterol measurement and current guidelines. Vnitr Lek.; 68(1):54-57. English. PMID: 35459347.
[14] Talayero BG, Sacks FM. (2011). The role of triglycerides in atherosclerosis. Curr Cardiol Rep.; 13(6):544-52. doi: 10.1007/s11886-011-0220-3. PMID: 21968696; PMCID: PMC3234107.
[15] Vitamin D – Fact Sheet for Health Professionals. National Institutes of Health. Office of Dietary Supplements. Pobrano 27.03.2023 z https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminD-HealthProfessional/.
[16] Agrawal A. (2005). CRP after 2004. Mol Immunol. ;42(8):927-30. doi: 10.1016/j.molimm.2004.09.028. Epub 2004 Dec 7. PMID: 15829284; PMCID: PMC3833354.
[17] Thapa, B.R., Walia, A. (2007). Liver function tests and their interpretation. Indian J Pediatr74, 663–671 https://doi.org/10.1007/s12098-007-0118-7.
[18] Lala V. et. al. (2023). Liver Function Tests. [Updated 2022 Oct 5]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482489/.
[19] Simerville, J. A. et. al. (2005). Urinalysis: a comprehensive review. American family physician, 71(6), 1153-1162.
[20] Delanghe J.R., Speeckaert M.M. (2016). Preanalytics in urinalysis. Clinical Biochemistry; Volume 49, Issue 18, Pages 1346-1350. https://doi.org/10.1016/j.clinbiochem.2016.10.016

</próby>