Co to jest niedobór żelaza

Żelazo to składnik mineralny, którego organizm nie jest w stanie wytworzyć samodzielnie, dlatego musi być dostarczane wraz z dietą. W organizmie znajduje się ono w dwóch pulach: magazynowej oraz funkcjonalnej. Niedobór żelaza może dotyczyć obydwu pul – wówczas mówimy o całkowitym niedoborze żelaza albo puli funkcjonalnej.

Niedobór żelaza jest stanem, w którym zapasy żelaza w organizmie spadają lub gdy dochodzi do zaburzeń jego transportu z puli magazynowej do funkcjonalnej.

Przyczyny niedoboru żelaza

Przyczyny niedoboru żelaza mogą być bardzo prozaiczne jak niedostateczne spożycie w diecie lub zwiększone zapotrzebowanie np. w okresie ciąży, ale też bardziej złożone, związane z zaburzeniami wchłaniania lub transportu tego pierwiastka.

Zaburzenia wchłaniania mogą występować choćby u osób z chorobami układu pokarmowego, takimi jak celiakia czy zespół Leśniowskiego-Chrona, ale nie tylko. Zaburzenia związane z przemieszczaniem żelaza z puli magazynowej do funkcjonalnej mogą zachodzić na skutek przewlekłego stanu zapalnego w organizmie. Wówczas uwalniane są hepcydyny, które blokują eksporter żelaza – ferroportynę.

Ponieważ większość żelaza w organizmie znajduje się we krwi, a dokładnie w hemoglobinie, do niedoboru może też doprowadzić przewlekłe krwawienie, najczęściej utajone, zachodzące wewnątrz organizmu. Również obfite krwawienia miesiączkowe mogą przyczyniać się do występowania niedoborów żelaza.

Objawy niedoboru żelaza

Żelazo jest niezbędne do produkowania czerwonych krwinek, stąd jego niedobór często mylnie utożsamia się z anemią. Jednak niedobór żelaza jest pojęciem szerszym, choć odpowiada za około 50% przypadków niedokrwistości. Według ekspertów anemia z niedoboru żelaza dotyka nawet 1,2 miliarda ludzi na świecie, a jego niedobór bez wystąpienia anemii może dotyczyć nawet dwukrotnie większej grupy.

Oprócz krwi żelazo obecne jest również w komórkach mięśniowych oraz w sercu. Mimo tak ważnej roli w organizmie, objawy niedoboru żelaza są najczęściej bardzo niejednoznaczne. Wśród nich wymienia się:

• zmęczenie,
• gorszą tolerancję wysiłku fizycznego,
• bladość,
• duszność (zwłaszcza podczas wysiłku),
• kołatania serca.

Należy jednak podkreślić, że w wielu przypadkach objawy te mogą wystąpić w przypadku ostrego niedoboru żelaza lub anemii. Podobne symptomy mogą też być objawem wielu innych schorzeń czy niedoborów. Właśnie dlatego nie warto opierać się na “internetowych diagnozach” lub własnych przypuszczeniach. Jeśli podejrzewasz, że masz niedobór żelaza, idź do lekarza.

Jakie badania wykonać

Podstawowym narzędziem, na podstawie którego lekarz może stwierdzić niedobór żelaza, są badania krwi. Dzięki dokładnej diagnostyce możesz dowiedzieć się nie tylko o tym, czy masz niedobór, ale też, jakie są jego przyczyny. To pozwoli wdrożyć najlepszą strategię leczenia.

Morfologia to podstawowe badanie, służące do oceny hemoglobiny, ale może być niewystarczające. Warto uzupełnić je badaniem poziomu żelaza i ferrytyny.

Ferrytyna jest obecnie uważana za najbardziej czuły marker zapasów żelaza w organizmie. Co ciekawe, nie tylko obniżona ferrytyna może wskazywać na niedobory. Jej podwyższenie może świadczyć o zaburzeniach transportu żelaza. Aby je potwierdzić, wykonuje się badania oznaczające poziomy nasycenia transferyny (TSAT).

Jak uzupełnić niedobory żelaza

W zależności od przyczyny niedoboru, w jego uzupełnianiu stosuje się zwiększenie spożycia produktów bogatych w żelazo, suplementację doustną albo wlewy dożylne, w przypadku gdy pacjenci nie tolerują przyjmowania doustnego lub mają problemy z jego wchłanianiem. Terapia może także obejmować leczenie schorzeń przyczyniających się do powstania niedoboru.

Co jeść przy niedoborze żelaza

Jeśli niedobór żelaza wynika z jego niedostatecznej podaży w diecie, możesz zwiększyć jego spożycie, jedząc mięso i ryby co najmniej pięć razy w tygodniu. Wegetarianie powinni za to szczególną uwagę zwrócić na tofu. Należy również codziennie uzupełniać to o produkty pełnoziarniste, strączki i warzywa bogate w żelazo, takie jak:

• szpinak,
• pomidory,
• brokuły,
• ziemniaki,
• orzechy.

Należy jednak zauważyć, że wchłanianie do organizmu żelaza niehemowego, czyli tego, które pochodzi z produktów roślinnych, jest gorsze niż żelaza hemowego, którego źródłem jest mięso. Warto przy tym wiedzieć, że wchłanianie żelaza w organizmie poprawia witamina C.

Suplementy diety

Suplementy diety z żelazem mogą wspierać jego prawidłowy poziom w organizmie, jeśli trudno jest Ci pokryć zapotrzebowanie wyłącznie z diety. Eksperci zalecają przyjmowanie żelaza na czczo dla jego lepszego wchłaniania. Okres stosowania suplementacji najlepiej skonsultować z lekarzem lub dietetykiem, który może zalecić odpowiednie badania i monitorowanie poziomu żelaza.

Decydując się na doustną suplementację żelaza, warto też pamiętać o możliwych działaniach niepożądanych. Najczęstszymi z nich są:

• zaparcia,
• nudności,
• utrata apetytu,
• biegunka.

Szukasz wysokiej jakości suplementu diety z żelazem? Wypróbuj Liposomalne żelazo 20 mg marki Osavi, które zawiera Liposovit®-Fe – liposomalną formę żelaza, opracowaną z myślą o dobrej tolerancji w przewodzie pokarmowym i efektywnym dostarczaniu tego składnika mineralnego.

Źródła:

1. Al-Naseem, Abdulrahman, i in. „Iron deficiency without anaemia: a diagnosis that matters”. Clinical Medicine, t. 21, nr 2, marzec 2021, s. 107–13. PubMed Central, https://doi.org/10.7861/clinmed.2020-0582.
2. Coad, Jane, i Kevin Pedley. „Iron Deficiency and Iron Deficiency Anemia in Women”. Scandinavian Journal of Clinical and Laboratory Investigation, t. 74, nr sup244, sierpień 2014, s. 82–89. DOI.org (Crossref), https://doi.org/10.3109/00365513.2014.936694.
3. Warner, Matthew J., i Muhammad T. Kamran. „Iron Deficiency Anemia”. StatPearls, StatPearls Publishing, 2025. PubMed, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448065/.
4. „Hemoglobin and Functions of Iron”. Ucsfhealth.Org, https://www.ucsfhealth.org/education/hemoglobin-and-functions-of-iron. Dostęp 8 lipiec 2025.
5. Munro, Malcolm G., i in. „The Relationship between Heavy Menstrual Bleeding, Iron Deficiency, and Iron Deficiency Anemia”. American Journal of Obstetrics and Gynecology, t. 229, nr 1, lipiec 2023, s. 1–9. PubMed, https://doi.org/10.1016/j.ajog.2023.01.017.
6. Kumar, Aditi, i in. „Iron deficiency anaemia: pathophysiology, assessment, practical management”. BMJ Open Gastroenterology, t. 9, nr 1, styczeń 2022, s. e000759. PubMed Central, https://doi.org/10.1136/bmjgast-2021-000759.
7. Moustarah, Fady, i Sharon F. Daley. „Dietary Iron”. StatPearls, StatPearls Publishing, 2025. PubMed, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK540969/.